Ogólnie mówiąc jest nastawiona na zmianę myślenia (sfera poznawcza) i zmianę zachowań (sfera behawioralna). Bazą teoretyczną podejścia poznawczo-behawioralnego jest poznawczy model powstawania zaburzeń psychicznych. Zakłada on, że człowiek aktywnie konstruuje własną rzeczywistość, nadając znaczenie bodźcom napływającym z otoczenia. Proces nadawania znaczeń odbywa się w sposób automatyczny, poprzez selekcję, wzmacnianie lub osłabianie napływających informacji. A zatem każdy z nas w swoisty dla siebie sposób postrzega i rozumie to, co się dzieje w jego życiu. Co więcej, nadawane znaczenie wpływa na przeżywane emocje i w konsekwencji podejmowane działania.
Istotą psychoterapii jest zatem docieranie do ukrytych i jawnych znaczeń, które są źródłem negatywnych przeżyć i zachowań. Bardzo często (choć nie zawsze) te interpretacje są niepełne, zniekształcone lub przesadzone. Jeśli w toku terapii uda się zmodyfikować sposób myślenia, idzie za tym zmiana emocjonalna i oczywiście także zmiana zachowań.
Powiązanie miedzy myślami, emocjami i zachowaniami wykorzystuje się w terapii na wiele sposobów – miedzy innymi poprzez szczegółową analizę sytuacji trudnych, kiedy terapeuta razem z klientem próbuje odkryć myśli automatyczne, które poprzedziły wystąpienie silnej reakcji emocjonalnej. Te myśli to właśnie powstający na ogół szybko i mimowolnie komentarz do dziejących się wydarzeń. Ujawnienie i nazwanie tego komentarza pozwala na identyfikację możliwych zniekształceń, a także jego korektę. Myśli automatyczne to niejako tylko” zewnętrzna warstwa” całych ciągów powiązanych ze sobą myśli, przekonań, wspomnień, wiedzy, które układają się w całości zwane schematami poznawczymi.
Szczególna rolę odgrywają schematy poznawcze dotyczące obrazu siebie i innych. Jeśli na przykład ktoś myśli o sobie, że jest niewiele wart, z dużą łatwością będzie postrzegał w swoim życiu te wydarzenia, które to przekonanie potwierdzają, a pomijał lub umniejszał te wydarzenia i fakty, które takiemu przekonaniu mogłyby przeczyć. Schematy poznawcze są zatem rodzajem „filtru”, przez który odczytujemy rzeczywistość.
Istotnym elementem terapii są także eksperymenty behawioralne. Tu wykorzystuje się również zależność między myśleniem, emocjami i zachowaniami, tylko zmiana zaczyna się od zmiany zachowania lub testowania prawdziwości własnych przekonań poprzez nowe doświadczenia.
Terapia poznawczo-behawioralna jest nastawiona na rozwiązywanie bieżących, konkretnych trudności i problemów, a zatem skoncentrowana „tu i teraz” (co nie znaczy, ze nie sięga się czasem do przeszłości), krótkoterminowa i oparta na współpracy – terapeuta i klient wspólnie wypracowują optymalny przebieg procesu terapeutycznego.
